މިސްރުގެ ބޯދާ ޒަމާނުގެ ގަދީމީ ލިޔުންތައް ހޯދައިގަނެ، އެލިޔުންތައް ދުނިޔެއަށް ދަސްކޮށްދިން މީހަކީ ފްރާންސްގެ ޝެމްޕޮލިއޮން ކަމަށް ފޮތްތަކުގައި މިއަދާހަމައަށް ދިޔައީ ބުނަމުންނެވެ. މިހާރު އެނގެން ހުރި ދިރާސަތަކުން ދައްކަނީ، މިޞްރުގެ ހައިރޯގްލިފްސް ދުނިޔެއަށް ކިޔަން ދަސްކޮށްދިން މީހެއްކަމަށް ޝެމްޕޮލިއޮން ތައާރަފް ކޮށްދީފައި ވަނީ ތާރީޚު އޮޅުވާލުމެއްގެ ތެރެއިން ކަމަށެވެ.
ޝެމްޕޮލިއަންގެ އެތައް ގަރުނެއް ކުރިން، މުސްލިމު ޢިރާޤީ ޢިލްމުވެރިއަކު ވަނީ މިޞްރުގެ ހައިރޯގްލިފްސް ކިޔަންވާ ގޮތާއި އޭގެ ސިއްރު ހޯދައި އެކަމާ ބެހޭ ފޮތެއް ލިޔެފައެވެ.
9 ވަނަ ޤަރުނުގައި މިއިލްމު ހޯދައިގަތް އިސްލާމީ އިލްމު ވެރިޔަކީ އިބްނު ވަޙްޝިއްޔާ ނުވަތަ ހަސަން ބިން ފަރަޖް ނަމަކަށް ކިޔާ އިލްމު ވެރިއެކެވެ. އޭނާގެ ފޮތް "ކިތާބު ޝައުޤުލް މުސްތަހާމް ފީ މަޢުރިފަތި ރުމޫޒިލް އަޤްލާމް" ("ސިއްރު ލިޔުންތަކުގެ ޢިލްމަށް އެދޭ ލޯބިވެރިޔާގެ ފޮތް") އެއީ މިސްރުގެ ހައިރޯގްލިފްސްގެ އިލްމު އޭނާ އެއްކޮށްދީފައިވާ ފޮތެވެ.
މި ގޮތުގައި މިޞްރުގެ ބޯދާ ޒަމާނުގެ ހައިރޯގްލިފްސް އާއެކު އެހިސާބުގެ ކިތަންތަނުން ފެންނަން ހުރި 89 ބޯދާ ލިޔުންތައް އޭނާ އެފޮތުގައި ހިމަނާފައި ވެއެވެ.
ޔޫރަޕް މީހުން ލިޔެފައިވާ ފޮތްތަކުގައި ބުނަނީ މިޞްރުގެ ހައިރޯގްލިފްސް އެނގުނީ 1820ގެ އަހަރުތަކުގައި ރޮސެއްޓާ ސްޓޯން (ޙަޖަރު ރަޝީދު) ގައި ހުރި ލިޔުންތައް ބޭނުންކޮށްގެން ފަރަންސޭސި ޢިލްމުވެރިޔާ ޖީން ފްރެންސިސް ޝެމްޕޮލިއޮން ކަމަށެވެ. އެއިރު ޝެމްޕޮލިއޮން ބުނެފައި ވަނީ ހައިރޯގްލިފްސް އަކީ ސިއްރު ރަމްޒުތަކެއް ހިމެނޭ ލިޔުންތަކެއް ކަމަށެވެ. ނަމަވެސް، މުސްލިމު އިލްމުވެރިޔާ އިބްނު ވަޙްޝިއްޔާގެ ފޮތުގައި ބުނެފައި ވަނީ ހައިރޯގްލިފްސްތަކަކީ ސިއްރުވެރި ރަމްޒުތަކެއް ނޫންކަމާއި، އެއީ ތަފާތު އަޑުތަކެއް ހިމެނޭ ލިޔުންތަކެއްކަމަށެވެ.
އިބްނު ވަޙްޝިއްޔާ އުފަންވީ އިރާގްގެ ކޫފާގައި މީލާދީން 860 ވަނަ އަހަރު އެވެ. އޭނާ ނިޔައުވީ، މީލާދީން 930 ނުވަތަ 931 ވަނަ އަހަރު (ހިޖުރައިން 318) ގައެވެ. އޭނާ ދިރިއުޅުނު ޒަމާނުގައި ވެރިކަން ކުރެއްވި ޢައްބާސީ ޚަލީފާއިންނަކީ، އަލްމުންތަސިރު، އަލްމުސްތަޢުސިމް، އަލްމުޢުތައްޒު އަލްމުހުތަދީ، އަލްމުއުތަމިދު އެވެ. އޭނާ ނިޔައުވިއިރު ޚަލީފާއަކީ، އަލްމުޤްތަދިރު އެވެ.
ރޮސެއްޓާ ސްޓޯން އަކީ އީސާގެފާނު އުފަންވެ ވަޑައިގަތުމުގެ 196 ވަނަ އަހަރު ކުރިން ހިލައިގައި ކަނޑައި ނަގާފައިވާ ލިޔުންތަކެއް ހިމެނޭ ހިލަގަނޑެކެވެ. މި ހިލަގަނޑުގައި ތިން ބަހުން ލިޔުންތައް ލިޔެފައި ވެއެވެ. އެއިން އެއް ބަހަކީ މިސްރުގެ ހައިރޮގްލިފިކް އެވެ. މި ހިލަ ފެނުނީ، މިސްރުގެ ރަޝީދު އަވަށުން ކަމަށް ވުމުން އެއަށް ޙަޖަރު ރަޝީދުގެ ނަމުން ނަން ދެވުނެވެ. މި ހިލަ ހޯދީ 1799 ވަނަ އަހަރު ނޭޕޯލިއަން މިސްރު އިސްތިއުމަރު ކުރުމަށް ކުރި ހަނގުރާމައިގައެވެ. 1802 ވަނަ އަހަރުން ފެށިގެން ރޮސެއްޓާ ސްޓޯން ވަނީ ލަންޑަންގެ ބްރިޓިޝް މިއުޒިއަމްގައި ބާއްވާފައެވެ.
އިބްނު ވަޙުޝިއްޔާގެ އިލްމީ ހޯދުންތަކަކީ ފަހު ޒަމާނުގައި އިސްލާމީ ދުނިޔެއަށް ތައާރަފް ވުމުގެ ކުރިން ޔޫރަޕަށް ތައާރަފްވި ހޯދުންތަކެކެވެ. މި ހޯދުންތައް ޔޫރަޕަށް ފޯރީ 1806 ވަނަ އަހަރު، އޮސްޓްރިއާގެ ޢިލްމުވެރިއެއް ކަމަށްވާ ޖޯސެފް ވޮން ހޭމާ-ޕަރގްސްޓޯލް އިބްނު ވަޙުޝިއްޔާގެ ފޮތް އިނގިރޭސި ބަހަށް ތަރުޖަމާ ކުރުމުންނެވެ. އެފޮތަކީ، "އެންޝަންޓް އަލްފަބެޓްސް އެންޑް ހައިރޯގްލިފިކް ކަރެކްޓަރސް އެކްސްޕްލެއިންޑް" ގެ ނަމުގައި ތައާރަފް ކުރި ތަރުޖަމާއެކެވެ.
މިއަދު، އަލުން އިބުނު ވަޙުޝިއްޔާގެ އިލްމީ ހޯދުންތަކާ މެދު އަލުން ބަހުސް ކުރަން ފަށާފައި ވެއެވެ. އިބްނު ވަޙްޝިއްޔާ އަކީ އިސްލާމީ ރަންޒަމާނުގައި އިރާގްގެ ބަޣުދާދުގެ ބައިތުލް ޙިކުމާގައި ހައިރޯގްލިފިކް އިލްމާ މެދު ދިރާސާ ކުރި އިލްމުވެރިއެއް ކަން މިއަދު ދަނީ ފާހަގަ ކުރަމުންނެވެ.
އިބުނު ވަޙުޝިއްޔާގެ ލިޔުންތައް ރައްކާކޮށްދިނީ އޭނާގެ ދަރިވަރެއް ކަމަށްވާ އަބޫ ޠާލިބް އައްޒައްޔާތު އެވެ. އަދި ތާރީޚު އިލްމުވެރިން ކަމަށްވާ އަލްޤުރުޠުބީއާއި އިބްނުއްނަދީމް ވަނީ އޭނާގެ އަލްފިހުރިސްތުގައި އިބުނު ވަޙުޝިއްޔާ ދަފްތަރުކޮށްފައެވެ.
